Afgelopen dinsdag was ik aanwezig op een persvoorstelling georganiseerd door Visegrad Insight en The German Marshall Fund of the United States, twee denktanks die, naast een reeks andere onderwerpen, politiek en samenleving in Polen en de regio van nabij volgen. De voorstelling stond in het teken van een nieuw, beknopt rapport genaamd Central European Futures, dat licht werpt op huidige trends en mogelijke scenario’s voor de landen van de Visegrad (Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije) voor de komende zeven jaar.
Het is niet mijn gewoonte om lang stil te staan bij de analyses gepubliceerd door denktanks, die zich vooral richten op het identificeren van ‘goede’ beleidsmaatregelen en beïnvloeden van politieke besluitvorming. De reden van mijn aanwezigheid was een uitnodiging ontvangen door een van de rapportschrijvers, Wojciech Przybylski, die ik vorige week met inzicht en overtuiging zag spreken op een seminarie georganiseerd door Kolegium Europy Wschodniej (het College voor Oost Europa). Voor het rapport zelf, inclusief de trends, scenario’s en beleidsaanbevelingen, verwijs ik graag door naar de website waar het gratis kan gedownload worden (mits registratie).
Wat mij het meest aansprak in het rapport en de presentatie waren de zogeheten ‘globale trends’ die aan de grondslag lagen van de vijf uiteenlopende scenario’s. Grofweg gezegd, gaat het om de volgende algemene processen:
- de groei van het illiberalisme
- de transformatie van democratische politiek
- samenvallen van crises (financieel-economisch en migratie)
- verzwakking van de (westerse) internationale instellingen
- groeiende ongelijkheid in macht en rijkdom
- economisch protectionisme
- technologische ontwikkelingen
- desinformatie
- grens- en territoriumdisputen
- groei van isolationisme en ‘nativisme’
- grotere klemtoon op veiligheid in politiek en publiek discours
Het is een brede, aantrekkelijke lijst die makkelijk tot de verbeelding spreekt. Alleen betwijfel ik in welke mate veel van deze trends uniek zijn voor de wereld anno 2018 – en bijvoorbeeld ook relevant waren twintig of honderd jaar geleden. Economische crises en demografische ontwikkelingen zijn allesbehalve eigen aan één tijdperk. Daarnaast zijn factoren als technologie en informatie (hun gebruik en misbruik) altijd een factor als men de concrete historische omstandigheden wegdenkt.
Wat onderscheidt 2018 zowel van het verleden als de toekomst? Wat maakt Centraal Europa op basis van het bovenstaande overzicht een unieke regio? Tijdens de persvoorstelling gaf Przybylski al aan dat het moeilijk is om over de Visegrad 4 in termen van eenheid te praten: hoewel de vier landen een gezamenlijke geschiedenis en gelijkenissen delen, is er reden om te spreken over de talrijke verschillen, de uiteenlopende keuzes en de contrasterende opinies over hun verleden. Recent heeft de term Visegrad aan populariteit ingewonnen – met name om over clustervorming in de EU te praten – maar de term biedt niet zozeer een beter begrip van wat er zich in de samenlevingen van deze vier landen beweegt.
Lees dus gerust de vier scenario’s en gebruik ze om na te denken over de context waarin recente feiten (bvb. Hongarije en artikel 7, Polen en haar juridische hervormingen, Tsjechië ten opzichte van Rusland) plaatsvinden. Hou niettemin in gedachten dat categorieën de nogal vreemde aard hebben om steeds te onderscheiden en verdelen – zonder dat daar altijd reden voor is. Want geef toe, welk land voelt niet de effecten vermeld in de bovenstaande lijst?